Śladami Adama Mickiewicza
Śladami Adama Mickiewicza
“Na jakich ludziach Ojczyzna Wasza największe pokładała nadzieję i dotąd pokłada? Nie na ludziach, którzy najpiękniej ubierali się i tańczyli, i najlepszą mieli kuchnię; bo największa część tych ludzi nic nie miała w sobie miłości Ojczyzny. (...) Ale na ludziach, których nazywaliście dobrymi Polakami, pełnych uczucia, tudzież na poczciwych żołnierzach, tudzież na młodzieży. Otóż świat jest jak Ojczyzna, a narody jak ludzie. Świat pokłada nadzieję na narodach wierzących, pełnych miłości i nadziei...”
I. Nowogródek
Nowogródek, 30-tysięczne miasteczko na Białorusi obchodziło niedawno 970 rocznicę istnienia. Nie brak tu polskich akcentów. Jednym z nich był w roku 1422 ślub Władysława Jagiełły z księżniczką litewską Sonią Holsztańską, późniejszą królową Zofią. W tym samym dawnym kościele farnym – obecnie świątynia rektoralna Przemienienia Pańskiego – dnia 12 lutego 1799 r. ochrzczono dziecię imieniem Adam Bernard, drugie z pięciu synów Mikołaja i Barbary Mickiewiczów.
Nowogródek, mimo że jest miejscem kojarzonym z naszym wieszczem, nie jest pewnym miejscem jego narodzin (możliwe, że miało to miejsce w pobliskiej wsi Zaosie). W samym Nowogródku miejsc związanych z Adamem Mickiewiczem można znaleźć jeszcze kilka. Niedaleko Góry Zamkowej znajduje się kopiec Mickiewicza usypany w latach międzywojennych. Idąc do kopca mija się wystawiony w 1992 r. Pomnik wieszcza. Po przeciwnej stronie rynku znajduje się niewielki park, a w środku między drzewami skrywa się parterowy budynek z dwukolumnowym gankiem.
To dawny dworek Mickiewiczów zaadaptowany w 1938 r. na muzeum Adama Mickiewicza. Niedaleko Nowogródka rozciąga się Jezioro Świteź rozsławione w „Balladach i romansach” i dawny majątek Tuchanowicza, gdzie mieszkała Maryla Wereszczakówna – młodzieńcza miłość poety.
II. Życiorys poety
Adam Mickiewicz urodził się 24 grudnia 1798 r. w Zaosiu koło Nowogródka. W 1815 r. rozpoczął studia w Wilnie. W czasie studiów wpływ na kształtowanie się jego osobowości, poziomu wiedzy, wywarli profesorowie: teoretyk literatury Ernest Groddeck, historyk Joachim Lelewel. W 1817 r. będąc na studiach, Mickiewicz założył tajne Towarzystwo Filomatów czyli miłośników nauki, Towarzystwo Filaretów – miłośników cnoty. Stowarzyszenia te miały na celu przygotowanie młodzieży do działalności w różnych dziedzinach życia narodu pozbawionego własnej państwowości. Literackim wyrazem doświadczeń stała się wtedy „Pieśń Filaretów” oraz „Oda do młodości”.
Wielkim przeżyciem dla młodego Mickiewicza była nieszczęśliwa miłość do Maryli Wereszczakównej. Na drodze do ich szczęścia stanęły jednak różnice społeczne i majątkowe.
Wielki wpływ na Mickiewicza miał jego wczesny kontakt z folklorem. Przyszły poeta nieustannie wzbogacał znajomość ludowych polskich i białoruskich pieśni, baśni, podań i obrzędów. Literackim owocem stały się utwory: „Ballady i romanse”, „Dziady” część II i IV oraz „Grażyna”.
W 1823 r. władze carskie wykryły organizacje filomackie. Mickiewicz został aresztowany. Więzienie, proces i zesłanie to kolejne etapy życiowych doświadczeń romantycznej biografii poety. Z Wilna najpierw wyjechał do Petersburga, a następnie do Odessy i Moskwy. Tu zetknął się z rosyjskim życiem literackim i spiskowym. Zaprzyjaźnił się z literatami spiskowcami: Kornałijem Rylejewem, Aleksandrem Bestuzewem, a także z Aleksandrem Puszkinem i innymi. Bywał w salonach rosyjskiej elity intelektualnej. W 1825 r. odbył wycieczkę na Krym, gdzie miał okazję zetknąć się z kulturą orientalnym i egzotycznym krajobrazem. Wszytko to wpłynęło na poszerzenie jego wyobraźni i wrażliwości literackiej. Z bliska także mógł obserwować potężną machinę carskiego despotyzmu. W warunkach rosyjskich Mickiewicz dojrzał ideowo i ukształtował się jako romantyczny poeta narodowy. Przymusowe oddalenie od kraju oraz długie podróże pogłębiały w nim poczucie wyobcowania i samotniczej „misji patriotycznej”.
Doświadczenia okresu rosyjskiego zaowocowały takimi utworami jak „Sonety krymskie” (1826), „Konrad Wallenrod” (1828). W maju roku 1829 poecie udało się opuścić Rosję i rozpocząć prawie dwuletnią wędrówkę po Europie. Z Petersburga trasa prowadziła do Hamburga i Berlina, gdzie słuchał wykładów Hegla. Dalej zwiedzał Karlove Vary. Wcześniej udał się do Drezna i Pragi gdzie spotkał się z czeskim poetą Vaclavem Hanka. Następnie udał się do Weimaru, gdzie odbył słynną wizytę u Goethego.
Dalsza trasa prowadziła przez Bonn, Szwajcarię, przełęcz Slungen – do Wenecji, Florencji i Rzymu. Tu przeżył poeta kolejną miłość do hrabianki Ankwiczówny. Kolejne etapy podróży to Neapol, Sycylia, a potem Genewa gdzie spotkał się z Zygmuntem Krasińskim, stąd odbył wycieczkę w Alpy i z powrotem wrócił do Rzymu. Tu też dotarła do niego w grudniu 1830 r. wiadomość o wybuchu powstania w Warszawie Na tę wiadomość Mickiewicz zdecydował się wracać do ojczyzny z zamiarem przyłączenia się do powstania. W czerwcu 1831 r. przybył do Paryża a stąd pod przybranym nazwiskiem Adam Muhl został skierowany przez Legację Polską – przedstawicielstwo rządu powstańczego – do Warszawy.
Tęsknota za ojczyzną, upadek powstania listopadowego, chęć ucieczki od kłótni Polaków na emigracji na temat przyczyn upadku powstania, tęsknota do lat dziecięcych i nade wszystko miłość do ojczyzny, zaowocowały powstaniem największego dzieła wieszcza - epopei narodowej „Pan Tadeusz”. Utwór powstawał w Paryżu w latach 1832 – 34 i początkowo miał być znacznie krótszy. Dwanaście ksiąg zostało ostatecznie ukończonych i wydanych w 1834 r. Krytyka literacka i czytelnicy przyjęli książkę chłodno, z dużą nieufnością. Tryumf wielkiej epopei miał nastąpić dopiero po latach.
IIII. Mickiewicz i Ameryka
Gdy Adam Mickiewicz się urodził w 1798 r, Ameryka miała zaledwie 22 lata. Epopeja walki o wolność za dalekim oceanem rozbudzała wyobraźnię tych, którzy widzieli rozbiory Polski. Jako student w Wilnie Mickiewicz często słyszał nazwiska tych Polaków, którzy walczyli o wolność obcego kraju. Szczególnie dwa nazwiska słyszało się w polskich domach: Tadeusz Kościuszko i Kazimierz Pułaski. Obaj kiedyś walczyli z Rosją na ziemi polskiej – obaj obecnie stanowili dla polskiej młodzieży symbole odwagi i poświęcenia. Zwłaszcza Kościuszko był uwielbiany przez rówieśników Mickiewicza. Lata później bohater epopei Mickiewicza „Pan Tadeusz” otrzymał imię Kościuszki, jako wyraz uznania jego bogatej osobowości. Dla Polaków pamiętających rok 1795, rok trzeciego rozbioru Polski, Ameryka stanowiła coś więcej niż przykład kraju zdolnego wyzwolić się spod obcego panowania pozbawiając się opieki korony angielskiej.
Ameryka stworzyła swój własny ustrój polityczny znany „demokracją”, który opierał się na równości społeczeństwa bez arystokracji dworu królewskiego i szlachty. Mickiewicz z dużym zainteresowaniem obserwował zmiany na kontynencie amerykańskim. Podczas pobytu w Rzymie Mickiewicz spotkał młodego Amerykanina, który próbował odpowiedzieć na pytania polskiego poety. Długie rozmowy dały podłoże do przyjaźni, która trwała kilkanaście lat. Amerykaninem tym był wybitny powieściopisarz James Feminore-Cooper, autor kilkunastu poczytnych powieści, z których najbardziej znaną jest „Ostatni Mohikanin”. Copper podczas swoich rozmów dostarczał Mickiewiczowi dużo wiadomości o polityce amerykańskiej i o życiu codziennym tego społeczeństwa. Podczas jednego ze spotkań Cooper przedstawił Mickiewiczowi młodą i popularną amerykańską dziennikarkę i pisarkę Margeritę Fuller. W jednym z artykułów Fuller w ten sposób przedstawiła swoje swoje spotkanie z Adamem Mickiewiczem: „Gdy zobaczyłam Mickiewicza, miałam wrażenie, iż widzę rzeźbę klasyczną uosabiającą pełnię ‘człowieczeństwa'”.
IV. Muzea Mickiewicza na świecie
Najstarszym spośród muzeów mickiewiczowskich na świecie jest niewątpliwie Muzeum Mickiewicza w Paryżu przy Bibliotece Polskiej zajmującej dom przy Quai d’Orleans 6, na wyspie Świętego Ludwika. Muzeum zostało założone w 1903 r przez najstarszego syna poety Władysława – zasłużonego biografa swego wielkiego ojca. W Krakowie też istnieje muzeum Mickiewicza składające się z archiwum poety, pamiątek rodzinnych, portretów, rzeźb, biurka przy którym Mickiewicz pracował nad „Panem Tadeuszem” i inne drobne a liczne muzealia bezpośrednio związane z poetą. Muzeum po dramatycznych przejściach II wojny światowej istnieje do dzisiaj. Zajmuje kilka sal Biblioteki Polskiej, zawiera ciągle najcenniejsze pamiątki, rękopisy, a także bogatą ikonografię Mickiewicza. Drugie niewielkie muzeum, czy może izbę pamięci poświęconą poecie zorganizowano w Wilnie w Zaułku Zamkowym (obecnie Pilies) jeszcze przed I wojna światową, w domu, w którym Mickiewicz mieszkał w 1822 r. i gdzie, jak głosi tradycja, pisał „Grażynę”.
Trzeba tu dla całości obrazu powiedzieć kilka słów o warszawskim muzeum poświęconym poecie, obecnym Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza, które założone w 1950 r., a otwarte dwa lata później, przez wiele lat nosiło nazwę Muzeum Adama Mickiewicza. Na rok 1948 przypadało bowiem 150-lecie urodzin poety.
Opracowała P. Mireille Witek
Aby dowiedzieć się więcej, zaglądnij tutaj:
Poczytaj utwory Adama Mickiewicza:
